Rozdział 3: Laozi

Tekst chiński

不bù尚shàng贤xián， 使shǐ民mín不bù争zhēng； 不bù贵guì难nán得dé之zhī货huò， 使shǐ民mín不bù为wéi盗dào； 不bù见xiàn可kě欲yù， 使shǐ民mín心xīn不bù乱luàn. 
是shì以yǐ圣shèng人rén之zhī治zhì， 虚xū其qí心xīn， 实shí其qí腹fù； 弱ruò其qí志zhì， 强qiáng其qí骨gǔ. 
常cháng使shǐ民mín无wú知zhī无wú欲yù， 使shǐ夫fú知zhī者zhě不bù敢gǎn为wéi也yě. 
为wéi无wú为wéi， 则zé无wú不bù治zhì.

Tłumaczenie

Nie wywyższając mędrców, unika się, że ludzie się kłócą.
Nie ceniąc dóbr trudno dostępnych, unika się, że ludzie stają się złodziejami.
Nie patrząc na rzeczy, które mogą wzbudzać pożądanie, unika się, że serca ludzi stają się zamieszane.
Dlatego, gdy Święty rządzi, opróżnia serca, wypełnia brzuchy, osłabia wolę i umacnia kości.
Ciągle stara się, aby ludzie byli niewiedni i wolni od pragnień.
Sprawia, że ci, którzy mają wiedzę, nie odważają się działać.
Praktykuje nie-działanie, a wtedy wszystko jest dobrze zarządzane.

Uwagi

苏子由Sū Zǐyóu: Jeśli okazywać się będzie wielki szacunek 圣人shèngrén „mędrcom”, ludzie będą się wstydzić, że nie są traktowani tak samo, i zaczną się kłócić. Jeśli cenić się będzie dobra trudno dostępne (难得之货nándé zhī huò), ludzie będą smucić się, że ich nie posiadają, i zaczną kraść. Jeśli skupiać się będzie na rzeczach pożądanych (可欲kěyù), ludzie będą uważać się za nieszczęśliwych, że ich nie mają, i zaczną siać zamęt. Wszyscy w państwie wiedzą, że te trzy rzeczy są nieszczęściem; ale byłoby szaleństwem chcieć ich całkowicie unikać. 圣人shèngrén zawsze korzysta z mędrców; tylko ich nie wywyższa. Nie odrzuca dóbr trudno dostępnych; tylko ich nie ceni. Nie rezygnuje z rzeczy pożądanych (C: nie jest obojętny jak wyschnięte drzewo lub zgaszony popiół), tylko na nich nie skupia wzroku.

E: Chociaż 圣人shèngrén starożytności korzystali z mędrców, nigdy ich nie wywyższali. Mędrcy tamtych odległych czasów pełnili swoje obowiązki, ale nie traktowali ich jako źródła chwały. Znosili trudy, ale nigdy nie czerpali z nich korzyści. Jeśli coś nie jest źródłem chwały ani korzyści, jak ludzie mieliby się o to kłócić? W późniejszych wiekach mędrcy cieszyli się owocami swojej reputacji. Tłum darzył ich szacunkiem i starał się ich naśladować. W sercach ludzi zrodziła się ambicja, i po raz pierwszy pojawił się duch walki i upartych zmagań. Dlatego, nie wywyższając 圣人shèngrén, unika się, że ludzie się kłócą.

E: Święci królowie starożytności zawsze używali bogactw, aby wyżywić lud; ale starając się ułatwić wymianę poprzez handel, mieli na celu jedynie pomoc ludowi w zdobyciu ubrań i pożywienia. Jeśli chodzi o inne rzeczy, jak 圣人shèngrén mógłby je cenić? Unika cenienia rzeczy rzadkich (奇货qíhuò) i pogardzania rzeczami powszechnymi. Powstrzymuje się od robienia niepotrzebnych rzeczy, obawiając się zaszkodzić tym, które są naprawdę użyteczne. Kiedy zapewni ludowi wystarczające środki do ubrania się i wyżywienia, kradzieże i grabieże zostaną powstrzymane u źródła. Dlatego, nie ceniąc dóbr trudno dostępnych (难得之货nándé zhī huò), unika się, że ludzie stają się złodziejami.

E: Serce (心xīn) człowieka jest z natury spokojne. Kiedy się mąci i traci swój zwykły stan, dzieje się tak, ponieważ jest poruszone widokiem rzeczy, które wzbudzają pożądanie (可欲kěyù). Dlatego, nie patrząc na rzeczy, które wzbudzają pożądanie, unika się, że serce się mąci.

W poprzednich fragmentach słowa „nie cenić” (不尚bù shàng), „nie cenić” (不贵bù guì), pokazują, że słowa „nie patrzeć” (不见bù jiàn) muszą odnosić się do króla. To znaczenie, które odnajduję w większości komentarzy, wydaje się umknęło 谢朏Xiè Fěi (E); ale aby je jeszcze bardziej określić, niezbędne jest dodanie, zgodnie z edycją D, słowa 民mín „lud” przed 心xīn „serce”: „Unika się, że serce ludu się mąci”.

Jeśli natomiast podążać za komentatorem E, trzeba by dosłownie przetłumaczyć: Jeśli człowiek nie patrzy na rzeczy pożądane, sprawi, że (jego) serce nie będzie zamieszane.

Przez 可欲kěyù „rzeczy pożądane” C rozumie reputację (名míng) i korzyść (利lì). A uważa, że chodzi o muzykę rozkoszy (淫声yínshēng) i piękno kobiet (美色měisè).

E: Kiedy 圣人shèngrén rządzi państwem, zamyka drogę do fortuny i honorów (塞兑sè duì), i usuwa przedmioty luksusu (闭利bì lì); w ten sposób uczy lud, jak stłumić swoje niskie i chciwe skłonności i zachować pierwotną prostotę. Pozostaje spokojny i wolny od myśli, wtedy jego serce (serce 圣人shèngrén) jest puste (虚xū). Dlatego jego duch (神shén) i siła życiowa (气qì) pozostają w jego wnętrzu, a brzuch (腹fù) jest pełny. (Te ostatnie słowa należy rozumieć przenośnie.)

A: Wyrzuca swoją chciwość (欲yù) i zmysłowe pragnienia, i usuwa wszystko, co mogłoby mącić jego serce. Ibid. „Wypełnia swój brzuch”, to znaczy zamyka w sobie 道Dào i zachowuje swoje pięć duchów (五神wǔshén).

E: Jest pokorny (柔弱róuruò) i nieśmiały, i pozostaje w absolutnym bezczynności (无为wúwéi). Wtedy jego wola słabnie.

Dlatego jego siła fizyczna się nie zużywa, a kości stają się mocne.

A: Staje się giętki (柔róu) i pokorny (弱ruò); nie stara się rządzić innymi.

E: Serce (心xīn) człowieka jest z natury pozbawione wiedzy (无知wúzhī) i wolne od pragnień (无欲wúyù); ale kontakt ze stworzeniami je psuje i mąci jego pierwotną czystość. Wtedy kompromituje się i gubi, szukając mnóstwa wiedzy i oddając się wielu pragnieniom. Słowa „sprawia, że ludzie nie mają ani wiedzy, ani pragnień” oznaczają jedynie, że przywraca ich do pierwotnego stanu.

E: Ten, kto ma wiedzę (有知yǒuzhī), lubi tworzyć trudności, które wzburzają państwo. Ale jeśli człowiek zna wady działania (有为yǒuwéi) i zalety nie-działania (无为wúwéi), będzie pełen lęku i nie odważy się działać w sposób nieuporządkowany.

Najlepszym sposobem na zapewnienie spokoju ludziom jest 无为wúwéi. Dlatego, gdy praktykuje się 无为wúwéi (to mówi się o królu), wszystko jest dobrze zarządzane.