Rozdział 23 Laozi

Tekst chiński

希xī言yán自zì然rán。
飘piāo风fēng不bù终zhōng朝zhāo，骤zhòu雨yǔ不bù终zhōng日rì。
孰shú为wéi此cǐ？
天tiān地dì。
天tiān地dì尚shàng不bù能néng久jiǔ，而ér况kuàng于yú人rén？
故gù从cóng事shì而ér道dào者zhě，道dào德dé之zhī；同tóng于yú德dé者zhě，德dé德dé之zhī；同tóng于yú失shī者zhě，道dào失shī之zhī。
信xìn不bù足zú，有yǒu不bù信xìn。

Tłumaczenie

Ten, kto nie mówi (osiąga) nie-działanie.
Porywisty wiatr nie trwa całego ranka; ulewny deszcz nie trwa całego dnia.
Kto powoduje te dwie rzeczy? Niebo i ziemia.
Jeśli niebo i ziemia nie mogą trwać długo, to tym bardziej człowiek!
Dlatego, jeśli człowiek oddaje się Dao, utożsamia się z Dao; jeśli oddaje się cnocie, utożsamia się z cnotą; jeśli oddaje się zbrodni, utożsamia się ze zbrodnią.
Ten, kto utożsamia się z Dao, zyskuje Dao; ten, kto utożsamia się z cnotą, zyskuje cnotę; ten, kto utożsamia się ze zbrodnią, zyskuje (hańbę) zbrodni.
Jeśli nie wierzy się mocno (w Dao), przestaje się wierzyć.

Uwagi

W tym rozdziale autor ma na myśli, że Święty zapomina o słowach (lub rezygnuje ze słów), aby utożsamić się z Dao. Widzieliśmy wcześniej: „Ten, kto dużo mówi, kończy w milczeniu; lepiej trzymać się środka”. Ten, kto oddaje się gwałtowności swojego charakteru i lubi dyskutować, oddala się coraz bardziej od Dao. Niżej 老子 Lǎozǐ porównuje tych ludzi, którzy lubią dyskutować, a których gadatliwość nie może utrzymać się długo, do porywistego wiatru, który nie może trwać całego ranka, i do ulewnego deszczu, który nie może trwać całego dnia. Nadmierna skłonność do dyskusji wynika z wewnętrznego niepokoju naszej duszy, podobnie jak porywisty wiatr i ulewny deszcz są powodowane nieuporządkowanym działaniem nieba i ziemi. Jeśli więc niepokój nieba i ziemi nie może trwać długo, tym bardziej nie będzie trwała gadatliwość człowieka.

希言 xī yán, czyli „nie mówić”. Wyjaśnia to wyrażenie przez 寡言 guǎ yán „mało mówić”.

自然 zìrán, czyli 无为 wúwéi „praktykować nie-działanie”. Absolutne milczenie wydaje się łatwe i mało znaczące, ale 老子 Lǎozǐ uważa je za drogę prowadzącą do nie-działania. Jeśli ci, którzy studiują (Dao), mogą głęboko się nad tym zastanowić, nie omieszkają wkrótce zobaczyć jego skutków.

Człowiek powinien pozostać spokojny i cichy; nie powinien naśladować szalonego wiatru ani gwałtownego deszczu, które z powodu swojej gwałtowności nie mogą trwać długo. Zobacz koniec uwagi 187.

Według 河上公 Héshàng Gōng, nie chodzi tu o trwałość nieba i ziemi, ale o trwałość rzeczy, które one wytwarzają. Niebo i ziemia są obdarzone boską cnotą. Jednakże, gdy łączą się, aby wytworzyć porywisty wiatr i ulewny deszcz, nie mogą ich utrzymać przez cały ranek lub cały dzień. Tym bardziej człowiek nie będzie mógł długo trwać, jeśli odda się gwałtownym i nieuporządkowanym czynam. E: słowa 不能久 bùnéng jiǔ „nie mogą trwać długo” odpowiadają poprzednim słowom: „nie trwa całego ranka, nie trwa całego dnia”.

Tamże. Porywisty wiatr i ulewny deszcz są tu symbolem siły, gwałtu, aktywności (które gani 老子 Lǎozǐ). Ten komentator wydaje się myśleć, że chodzi tu o krótką trwałość nieba i ziemi, gdyby straciły one równowagę. W tej hipotezie 老子 Lǎozǐ zakłada, że są one w absolutnym spokoju, a ten spokój jest gwarancją ich trwałości. W rozdziale II, części 2, czytamy: Gdyby ziemia nie była w spokoju, rozpadłaby się.

Ten, kto jest pusty, spokojny, milczący, nie-działający, oddaje się praktyce Dao.

Trwa długo jak Dao.

Chiński tekst w wersach 8–10 wydaje się prawie niewytłumaczalny pod względem składni i przyjętych znaczeń. Słowa 德者 dé zhě i 失者 shī zhě trudno jest tłumaczyć jako „ten, kto oddaje się cnocie”, „ten, kto oddaje się zbrodni”. Cztery słowa 同于德者 tóng yú dé zhę są jeszcze bardziej wątpliwe niż poprzednie. Wolę jednak podążać za 释德清 Shì Déqīng i 苏辙 Sū Zhé, niż pozostawić trzydzieści cztery słowa bez tłumaczenia. E: Ten, kto jest obdarzony pobożnością synowską, szacunkiem dla starszych, kto lubi czynić dobro, nigdy się nie męcząc, ten, mówię, oddaje się cnocie.

Jest godny szacunku i otoczony szczęściem jak cnota.

Naganne nadużycia nazywane są 失 shī. Ten, kto buntuje się przeciwko Dao, kto stawia opór cnocie i uważa się za bezpiecznego wśród niebezpieczeństw lub gdy dotyka go zagłada, ten, mówię, oddaje się zbrodni.

Staje się nienawistny i narażony na nieszczęścia, jak zbrodnia.

苏辙 Sū Zhé traktuje słowo 道 dào jako bezpośredni dopełnienie słowa 得 dé „uzyskać”. Ten, kto stosuje się do Dao, uzyskuje Dao.

Nadal podążam za 苏辙 Sū Zhé, który wyjaśnia słowo 德 dé „cnota” jako dopełnienie czasownika 得 dé „uzyskać”.

Konstrukcja czterech słów 同于失者 tóng yú shī zhě jest dokładnie taka sama jak 道德之 dàodé zhī, dlatego uznałem, że słowo 失 shī „wina, zbrodnia” można traktować jako bezpośrednie dopełnienie czasownika 得 dé „uzyskać, zdobyć”; jednak jestem daleki od gwarantowania takiego wyjaśnienia czterech słów 同于失者 tóng yú shī zhě, które zakłopotały wszystkich komentatorów 老子 Lǎozǐ.

H wyjaśnia inaczej 德者 dé zhě: „Ci, którzy naśladują zepsucie epoki, również lubią (niektóre wydania zawierają 乐 lè) posiadać samych siebie”. To wyjaśnienie 德者 dé zhě nie jest dopuszczalne.

Inaczej 苏辙 Sū Zhé: Jeśli niestety poniesie porażkę (失 shī), nawet jeśli poniesie porażkę w swoich przedsięwzięciach, nie może nie powiodć się w Dao i cnocie. Ale to znaczenie nie zgadza się z poprzednimi słowami: 同于失者 tóng yú shī zhě „Jeśli oddaje się zbrodni, utożsamia się ze zbrodnią”.

苏辙 Sū Zhé: Ten, kto nie zna Dao, nie ma mocnej wiary w Dao, a wtedy jego brak wiary wzrasta z dnia na dzień.

Inaczej A: Jeśli książę nie ma wystarczającego zaufania do swoich podwładnych, ci odpłacą mu tym samym.

Inaczej H: Ten, kto ma prawdziwe zaufanie do siebie, zyskuje zaufanie ludzi swojej epoki, nawet gdy nie mówi. Ale ci, którzy lubią dyskutować, którzy nieustannie oddają się niepowściągliwości swojego języka, im więcej mówią, tym mniej im się wierzy. Ten brak wiary wynika wyłącznie z tego, że nie mają wystarczającego zaufania do siebie.